قلمه زدن به رشد و تکثیر و تکامل بعضی از قسمت های گیاه بریده شده از گیاه اصلی می گویند. یک قلمه ی گل می تواند قطعه ای از برگ، ساقه و یا ریشه باشد. در قلمه های ساقه باید ریشه در آن ها به وجود بیاید. و در قلمه زدن ریشه باید ساقه تشکیل شود و در قلمه زدن برگ، هم برگ و هم ساقه تشکیل می شود.
روش های مختلف قلمه زدن
قلمه ساقه
قلمه ی ساقه، مهمترین قلمه ای است که از گیاهان برداشت می شود و به گروه های زیر تقسیم بندی می شود :
– قلمه خشبی
– قلمه نیمه خشبی
– قلمه سبز
– قلمه علفی
– قلمه برگی
– قلمه جوانه و برگ
– قلمه ریشه ای
یک راه معمول برای تکثیر گیاهان، قلمه زدن آن ها و قرار دادن قلمه در آب به منظور ریشه زایی است. این کار معمولاً به عنوان «ریشه زایی گیاه» یا «رشد دادن قلمه ها» شناخته می شود.
قلمه علفی
این قلمه ها از شاخه های علفی و در حال رشد به طول 15-10 سانتیمتر برداشته می شوند و با نگهداری 2-3 برگ جوان در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت – پرلیت انجام می شود. شرط موفقیت در قلمه های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و همچنین رساندن نور کافی به قلمه ها جهت انجام فتوسنتز و تامین مواد غذایی از راه فتوسنتز برگ های نگهداری شده می باشد. مانند شمعدانی، داودی، میخک و … .
قلمه نیمه خشبی
در قلمه های نیمه خشبی وجود برگ همیشه ضروری نیست ولی نگه داشتن یک یا دو برگ کامل و یا نصف پهنک جهت ریشه زایی کمک می کند. در هر موقع از سال می توان این نوع قلمه را گرفت ولی اکثرا در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه ها مساعد است. مانند داودی، ختمی چینی، زیتون، مرکبات، برگ نو و … .
قلمه خشبی چیست؟
زمان انجام قلمه خشبی یا چوبی، در زمستان، بعد از برگ ریزان و قبل از سبز شدن جوانه های گیاه مادری و از شاخه های فصل بعدی گرفته می شود، اما نباید این کار دیرتر از وسط زمستان انجام شود. در صورتیکه قلمه زنی به خاطر خواب بودن جوانه ها خصوصا در گیاهان مناطق سردسیری و معتدله زودتر انجام می شود زیرا امکان جوانه زنی و ریشه زدایی در آن ها وجود ندارد.
به دلیل اینکه قلمه های چوبی گیاهان دیرتر ریشه دار می شوند باید کنترل دمایی دقیقی روی قلمه ها انجام شود. بهترین دما برای ریشه زدن دمای هوای محیط ریشه زایید حدود 4 درجه سانتیگراد و دمای محیط ته قلمه ها باید 18-21 درجه باشد تا قلمه ها ریشه کنند و ساقه قبل از به وجود آمدن ریشه تشکیل نشود.
قلمه های خشبی به طول تقریبی 50 سانتیمتر گرفته می شوند و پس از ضدعفونی با قارچ کش ها در کیسه های پلاستیکی تقریبا ضخیم با چند سوراخ در زیر ماسه شسته نگهداری می شوند. قلمه ساقه خشبی از گیاهان خزاندار مانند تبریزی، انگور و یا از سوزنی برگ های همیشه سبز مثل سرو کوهی و درخت نوش گرفته می شود.
بهترین شاخه ها برای گرفتن قلمه خشبی شاخه های یکساله با رشد متوسط می باشد. اما در برخی گیاهان مانند زیتون، انجیر و برخی ارقام آلو از چوب دوساله و مسن تر نیز استفاده می شود.
در برخی از گیاهان وجود چوب دوساله یا مسن تر در انتهای چوب یکساله جهت ریشه دار شدن بهتر ضروری است و بر آن اساس سه نوع قلمه خشبی وجود دارد:
1- قلمه پاشنه دار که تراشه از چوب مسن در انتهای چوب یک ساله وجود دارد. این روش در درخت به استفاده می شود.
2- قلمه چوبی فندقه دار که قسمتی کامل از چوب مسن به طول 1 تا 2 سانتیمتر در انتهای چوب یک ساله دیده می شود. گیاهانی مانند چنار، زبان گنجشک، انگور با این روش تکثیر می شوند.
3- قلمه چوبی مستقیم که فقط چوب یک ساله است و هیچ زائده ای از چوب مسن در ته آن دیده نمی شود. اکثر درختچه های زینتی با این روش تکثیر می شوند مانند اسپیره، رز، یاس زرد و … .
استفاده از مواد ریشه زایی نظیر هورمون اکسین ریشه زایی را آسان می کند. بر روی قلمه باید حداقل 2 جوانه وجود داشته باشد.
قطر قلمه چوبی بر حسب نوع گیاه از 0.5 تا 5 سانتیمتر متغیر بوده و برش بالای قلمه صاف و زیر قلمه مورب درست در زیر جوانه زده می شود.